دیگر کمتر کسی را سراغ دارید که نداند یک برنامه‌ی غذایی کامل و پر از سبزی و میوه برای سلامتی چه قدر اهمیت دارد. اما به دلایل گوناگون احتمال این که موفق شویم همه‌ی مواد مغذی لازم را از غذاها بگیریم، تقریباً غیر ممکن یه نظر می‌رسد. به همین علت است که بایستی از مکمل‌های غذایی استفاده کنیم و شکاف و کمبودهای تغذیه‌ای خود را جبران کنیم. یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مواد معدنی برای بدن ما، زینک یا روی است.
روی بسیار بیشتر از آن چیزی که تصور می‌شود در زندگی روزمره ما کاربرد دارد. روی در تمام سلول‌های بدن انسان، در خاک کره‌ی زمین، در غذایی که می‌خوریم و در محصولات مختلفی که استفاده می‌کنیم وجود دارد. روی دومین فلز کمیاب پرمصرف بعد از آهن است که به طور طبیعی در بدن نیز یافت می‌شود. در عین حال، روی چهارمین فلز رایج در صنعت، پس از آهن، آلومینیوم و مس نیز هست.
روی همچنین در آلیاژهایی مانند برنج، نیکل نقره و لحیم آلومینیوم هم استفاده می‌شود. روی را می‌توان در هر چیزی که روزانه با آن سر و کار داریم سافت، از باتری گرفته تا ضد آفتاب، از رنگ گرفته تا هواپیما یا اتومبیلی که با آن‌ها سفر می‌کنیم. اما همین ماده‌ی پرکاربرد و پرهاصیت هم در صورت زیاده‌روی یا مصرف اشتباه می‌تواند باعث مسمومیت و بسیار خطرناک باشد. مقاله‌ای که در حال خواندن آن هستید، یکی از مقالات وبلاگ داروخانه آنلاین دارو است و به عوارض قرص زینک پلاس می‌پردازد.
تفاوت زینک پلاس و زینک چیست؟
همان طور که پیش از این نیز در مقالات توضیح دادیم، مولتی ویتامین مجموعه‌ای است از ۳ (یا بیشتر) ویتامین و ماده‌ی معدنی. در بازار مکمل‌های حاوی زینکی وجود دارند که تنها حاوی همین ماده هستند، اما قرص زینک پلاس علاوه بر داشتن زینک، از مواد معدنی و ویتامین‌های دیگر چون ویتامین C، ویتامین B12 و اسید فولیک هم بهره می‌برد.
با این اوصاف و بر اساس تعریف پذیرفته شده در دنیا، می‌توان گفت که قرص زینک پلاس نوعی مولتی‌ویتامین با تمرکز بر عنصر روی است. شاید شما هم دیده باشید که گفته می‌شود مصرف ویتامین ث به همراه زینک یا مصرف ویتامین‌های گروه به همراه زینک بر تسریع روند بهبود کرونا و سرماخوردگی فصلی مؤثر است.
اما این گزاره در تحقیقات گوناگون رد شده است. پس هنوز هم توصیه‌ی ما برای بهبود سرماخوردگی و کرونا در کنار مراجعه به پزشک همان همیشگی است؛ از مصرف مایعات غافل نشوید، استراحت کنید و غذاهای ساده مثل سوپ سبزیجات بخورید.
انواع ترکیبات زینک
کافی است تصمیم بگیرید یک مکمل روی به برنامه‌ی غذایی روزانه‌ی خود اضافه کنید تا با تعداد زیادی از مکمل‌های رنگارنگ مواجه و کاملاً گیج شوید. اما اصلاً چرا انواع زیادی روی وجود دارد؟ برای بهبود جذب روی در بدن، معمولاً بسته‌ی اتمی تشکیل می‌دهند یا به یک ترکیب یا اسید آمینه‌ی دیگر متصل می‌شوند. ترکیبی که روی به آن متصل است بر فراهمی زیستی (درصد قابلیت جذب یا همان bioavailability) و کارایی آن تأثیر می‌گذارد.
برای ساده شدن انتخاب شما در ادامه به صورت مختصر انواع ترکیبات زینک را به شما معرفی می‌کنیم:
– زینک گلوکونات:
این معمول‌ترین و پرمصرف‌ترین مکمل روی بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک (Over The Counter) است که در داروخانه‌ها پیدا می‌شود. این ماده با اسید گلوکونیک ساخته شده است، ماده‌ای که اغلب در مکمل‌های خوراکی، اسپری‌های بینی یا قرص‌ها وجود دارد. یک بررسی گسترده نشان می‌دهد که مصرف کردن قرص‌های گلوکونات روی می‌تواند تا ۲۸ درصد به تسریع روند بهبود سرماخوردگی کمک کند.
– سیترات روی:
این نوع از روی با اسید سیتریک ساخته می شود. یک مطالعه نشان داد که وقتی سیترات روی به عنوان مکمل و بدون غذا مصرف شود، جذب آن با گلوکونات روی قابل مقایسه است و حتی از جذب اکسید روی هم بیشتر است.
– پیکولینات روی:
این شکل از نمک روی با اسید پیکولینیک ساخته شده است و برای رفع کمبود روی بسیار محبوب است. یک مطالعه با مقایسه جذب پیکولینات روی، سیترات روی و گلوکونات روی نشان می‌دهد که هیچ تفاوت قابل توجهی در هیچ یک از این اشکال وجود ندارد، اما روی پیکولینات جذب روی را افزایش می‌دهد.
– استات روی:
این نوع مکمل روی با اسید سیتریک ساخته می‌شود. استات روی بیشتر در داروهای سرماخوردگی مانند اسپری چ‌های بینی و قرص‌ها اضافه می‌شود. یک متاآنالیز نشان داد که قرص‌های استات روی ممکن است در کاهش مدت سرماخوردگی مؤثرتر از قرص‌های گلوکونات روی باشند. اکسید روی: اکسید روی به صورت داخلی و موضعی استفاده می شود. اکسید روی به شکل موضعی در کرم‌های ضد آفتاب و محصولات پوستی درمان عرق‌سوختگی پوشک، اگزما و پسوریازیس، استفاده می‌شود.
– سولفات روی:
این یک نمک روی است که گاهی در قطره‌های چشم برای کم کردن حس سوزش استفاده می‌شود. مصرف این فرم از روی به صورت خوراکی می‌تواند اثرات خوبی بر بهبود زخم بگذارد. اما از طرفی ممکن است به دلیل رقابت با کلسیم در جذب، باعث حساسیت یا دل درد هم بشود.
-روی آنزیمی فعال:
روی آنزیمی فعال، جدیدترین گزینه‌ی موجود در بازار است که با بقیه ترکیبات عنصر روی متفاوت است. این ترکیب روی از با مواد غذایی طبیعی و فرآوری نشده، تخمیر شده است و به همین دلیل جذب بیشتر و بهتری دارد. اثر مصرف این نوع از روی احتمالاً بیشترین شباهت را با افزایش سطح روی پس از خوردن منابع غذایی طبیعی دارد.
به خاطر داشته باشید، با وجود تمام این مکمل‌های روی در بازار، خوردن غذاهای غنی از روی همچنان بهترین راه برای حفظ سطح سالم این ماده‌ی معدنی است. گنجاندن غذاهایی مثل مغز تخمه‌ی کدو تنبل، بادام هندی، کفیر و گوشت گاو تغذیه شده با علف، گزینه‌های خوبی برای حفظ سطح روی در بدن شما هستند.
مسمومیت با زینک
با وجود این که پیامدهای زیان‌‌رسان کمبود روی شناخته شده است، اما توجه به پیامدهای بالقوه‌ی مصرف بیش از حد مجاز آن نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. روی ترکیبی نسبتاً غیر سمی در نظر گرفته می‌شود، به خصوص هنگامی که به صورت خوراکی مصرف شود. اما به هر ترتیب نشانه‌ها و علائم مسمومیت مثل تهوع، استفراغ، بی‌حالی و خستگی، با مصرف بسیار زیاد روی خودشان را نشان می‌دهد.
در صورت مصرف مقادیر بیش از حد مجاز روی به صورت مداوم، نشانه‌هایی از کمبود مس، کم‌خونی، نوتروپنی (کمبود گلبول‌های سفید خون)، اختلال در عملکرد ایمنی و اثرات نامطلوب بر نسبت کلسترول خوب و بد (LDL و HDL) هم گزارش شده است. افرادی که از مکمل های حاوی روی استفاده می‌کنند باید از عوارض احتمالی ناشی از مصرف آن آگاه باشند.
روی یک عنصر کمیاب (Trace Element) بسیار مهم است که افراد برای حفظ سلامتی خود به آن نیاز دارند. از میان عناصر کمیاب، این عنصر از نظر غلظت و فراوانی در بدن پس از آهن در رتبه دوم قرار دارد. روی در سلول‌های سراسر بدن اثر خود را نشان می‌دهد. در تقسیم سلولی، رشد سلولی، بهبود و ترمیم زخم و تجزیه کربوهیدرات‌ها وجود روی ضروری است. عملکرد صحیح حواس بویایی و چشایی نیز به وجود روی گره می‌خورد.
یافته‌های به دست آمده از یک بررسی تخصصی دربارهی مکمل‌های روی نشان داده‌اند که: اگر روی دست کم به مدت ۵ ماه مصرف شود، می‌تواند خطر مبتلا شدن به سرماخوردگی را کاهش دهد. شروع مصرف مکمل‌های روی در عرض ۲۴ ساعت پس از شروع، شدت علائم سرماخوردگی و طول مدت علائم را کاهش خواهد داد.
با این حال، استفاده از مکمل حاوی روی بیش از مقدار مجاز توصیه شده (به جدول بالا نگاه کنید) به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. در ادامه به چند فایده‌ی مهم روی در بدن خواهیم پرداخت:
۱. سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند:
سلول‌های ایمنی بدن ما برای رشد و عملکرد صحیح به وجود روی وابسته هستند. به همین دلیل است که محققان گمان می‌کنند که افزایش مصرف روی در زمان بیماری یا درست قبل از بیمار شدن ممکن است به کوتاه شدن مدت بیماری یا جلوگیری از بیمار شدن شما کمک کند. بر اساس یک بررسی گسترده در ماه می سال ۲۰۱۷ میلادی که در JRSM Open منتشر شد، دست کم ۷۵ میلی‌گرم روی در روز سرماخوردگی را تا ۳۳ درصد کوتاه‌تر کرد.
نتایج بررسی دیگری که در ماه آوریل سال ۲۰۱۷ میلادی منتشر شد، نشان داد بیمارانی که روزانه ۸۰ تا ۹۲ میلی‌گرم روی برای درمان سرماخوردگی خود مصرف می‌کردند، سه برابر سریع‌تر از افرادی که این کار را انجام نداده‌اند بهبود می‌یابند، و این باعث شد تا محققان شرکت‌کرده در این مطالعه توصیه کنند که افراد از استات روی را حداکثر ۲۴ ساعت پس از مشاهده‌ی اولین علائم مصرف کنند. هنوز نیاز به زمان و بررسی بیشتر داریم، اما به نظر می‌رسد مصرف مقادیری از روی در پیشگیری و درمان سریع‌تر کرونا نیز اثرگذار باشد.
۲. خطر زایمان زودرس را کاهش می‌دهد:
به گفته NIH (مؤسسه‌ی ملی مطالعات سلامت در آمریکا)، روی به بدن کمک می‌کند تا پروتئین و DNA بسازد و برای رشد و نمو نیز واحب است. به دلیل داشتن این عملکردها، یک ماده معدنی مهم برای زنان باردار و کودکان خردسال است. مکمل‌های روی می‌توانند به زنان باردار کمک کنند تا از زایمان زودرس در امان بمانند.
یک بررسی در سال ۲۰۱۵ میلادی نشان داد زمانی که مادران باردار مکمل روی مصرف می‌کردند، زایمان زودرس ۱۴ درصد کاهش داشت. البته ذکر این نکته ضروری است که نتایج به دست آمده ممکن است به این دلیل باشد که بیشتر زنان شرکت‌کننده در این بررسی، زنان کم‌درآمدی بودند که احتمالاً رژیم غذایی ضعیفی داشته‌اند و کمبود روی نیز داشته‌اند.
بنابراین، کاهش درصد زایمان زودرس ممکن است نتایج به دست آمده در این بررسی ناشی از اصلاح کمبودها از طریق مصرف مکمل‌ها بوده تا مزایای اضافی کشف نشده از مکمل‌ها.
۳. در رشد کودکان سهم دارد:
کمبود روی در کودکان می‌تواند باعث اختلال در رشد شود و مکمل روی می‌تواند در بعضی از این موارد کمک کند. بر اساس یافته‌های یک بررسی گسترده در ماه مارس سال ۲۰۱۸ میلادی که در مجله‌ی Nutrients منتشر شد، مصرف مکمل روی در نوزادان و کودکان خردسال باعث رشد سالم و کافی و افزایش قد و وزن، به ویژه پس دو سالگی کودک شد.
با این حال، محققان خاطرنشان می‌کنند که شواهد فعلی کافی نیستند و مطالعات بیشتری لازم است تا قاطعانه تعیین کنیم کدام بچه‌ها ممکن است از روی بیشتر، فایده‌ی بیشتر ببرند. به طور کلی هنوز مصرف مکمل روی برای کودکان ضروری نیست و در حال حاضر توصیه می‌شود کودکانی که کمبود روی دارند آن را مصرف کنند. همین طور قبل از شروع مصرف مکمل‌ها با پزشک اطفال در مورد عوارض احتمالی و ضرورت مصرف مکمل مشورت کنید.
۴. قند خون را تنظیم می‌کند:
افرادی که دیابت دارند ممکن است بیشتر در معرض خطر کمبود روی باشند. مطالعه‌ای بین ماه‌های ژانویه تا آوریل سال ۲۰۲۰ میلادی، نشان داد که ۶/۴ درصد از شرکت‌کنندگان در گروه کنترل* دچار کمبود روی بودند، در حالی که ۶۷/۹ درصد از شرکت‌کنندگان از گروه مبتلا به دیابت کمبود روی داشتند. محققان نتوانستند بگویند که آیا ابتلاء به دیابت باعث کمبود روی می‌شود یا عکس آن.
بعضی از مبتلایان به دیابت می‌توانند نیازهای خود را از راه یک رژیم غذایی کامل و سالم تأمین کنند، اما بعضی دیگر باید از مکمل‌ها کمک بگیرند. بر اساس نتایج یه دست آمده دز مطالعه‌ای که در Diabetology & Metabolic Syndrome منتشر شده است، مصرف مکمل روی به کنترل قند خون کمک می‌کند و سطح چربی‌های سالم را در مبتلایان به دیابت بالاتر می‌برد.
در مطالعه‌ای دیگر در ماه آوریل سال ۲۰۱۷ میلادی نشان داد که مصرف مکمل زینک باعث افزایش حساسیت به انسولین در افراد چاق می‌شود. علت این امر آن است که روی در ذخیره و ترشح انسولین (هورمونی که به سلول‌ها اجازه می‌دهد از قندهای غذایی که خورده‌ایم استفاده کنند تا در خون تجمع نکند) مؤثر است. البته که مکمل روی بخشی از درمان استاندارد دیابت نیست، اما ارزش آن را دارد که از پزشک خود دربارهی آن سؤال کنید.
* در تحقیقات آزمایشی که قرار است بین دو یا چند گروه مقایسه شود، گروهی در نظر گرفته می‌شوند که در معرض شرایط آزمایش قرار نمی‌گیرند. به این دسته از افراد در تحقیقات، گروه کنترل گفته می‌شود.
۵. ریزش مو را متوقف می‌کند:
اگرچه به نظر نمی‌رسد روی نقش مهمی در آلوپسی آندروژنتیک (طاسی با الگوی مردانه) داشته باشد، اما کمبود آن می‌تواند به برخی از انواع ریزش مو کمک کند. تحقیقات نشان داده است که آقایان با الگوی طاسی مردانه و برخی دیگر از اشکال ریزش مو کمبود روی دارند. تحقیقات دیگری نشان داد که روی ممکن است ۵- آلفا ردوکتاز را مهار کند، آنزیمی که در تولید هورمون دی هیدروتستوسترون (DHT) نقش دارد و با بالا رفتن سطح آن ریزش مو شدت می‌گیرد.
۶. جوش‌ها را محو می‌کند:
زینک دارای خاصیت ضد التهابی است و ترشح چربی را نیز کاهش می‌دهد، که یک عامل بالقوه مبارزه با آکنه خواهد بود. یک مطالعه منتشر شده در مجله‌ی Dermatology نشان داد که مصرف روی باعث بهبود بیماران مبتلا به آکنه می‌شود، گرچه به اندازه درمان جوش با مینوسیکلین (نوعی آنتی‌بیوتیک) اثرگذار نبود. به خاطر داشته باشید که بر توانایی روی برای از بین بردن آکنه به اندازه سایر روش‌های درمان، مانند اسید سالیسیلیک و اسید گلیکولیک، مطالعه نشده است، بنابراین احتمالاً متخصص پوست‌تان یک ماده‌ی مؤثرتر را تجویز می‌کند.
اگر می‌خواهید روی را برای درمان آکنه امتحان کنید، به یاد داشته باشید که حتماً با پزشک خود مشورت کنید، زیرا مکمل‌ها ممکن است با داروهای دیگری که مصرف می کنید تداخل داشته باشند.
چه کسانی ممکن است کمبود زینک داشته باشند؟
تقریباً همه‌ی افراد جامعه اگر برنامه‌ی غذایی سالمی داشته باشند و از مصرف میوه‌ها و سبزیجات غفلت نکنند، در معرض کمبود روی نخواهند بود. با این حال این احتمال برای بعضی از افراد وجود دارد:
۱. افراد مبتلا به اختلالات گوارشی مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی): هنگام از سر گذراندن این دسته از بیماری‌ها، بدن معمولاً نمی‌تواند روی را به خوبی جذب کند. استفاده از مکمل روی پس از مشورت با پزشک متخصص، به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی می‌تواند در بهبود بیمار مفید باشد.
۲. افرادی که گیاه‌خوار هستند: پروتئین‌های حیوانی منبع بییار خوبی از روی هستند، از طرفی منابع پروتئین گیاهی مانند حبوبات می‌توانند از جذب روی جلوگیری کنند.
۳. نوزادان با سن بیش از ۶ ماه که از شیر مادر تغذیه می‌شوند: شیر مادر پس از ۶ ماهگی روی کافی برای نوزاد ندارد. در نظر گرفتن منبع دیگری غنی از روی به رژیم غذایی این نوزادان ضروری است. شیر خشک معمولاً حاوی روی کافی برای نوزادان تولید می‌شود.
۴. افرادی که اعتیاد به الکل دارند: اعتیاد به الکل می‌تواند از جذب روی در بدن شما جلوگیری کند. از طرف دیگر افراد الکلی معمولاً رژیم غذایی متعادل و کاملی ندارند که حاوی روی کافی باشد.
مصرف مکمل‌های حاوی زینک با کدام داروها تداخل دارد؟
روی می‌تواند با بعضی از داروها تداخل داشته باشد. این داروها می‌توانند سطح روی را در بدن شما کاهش دهند. از سوی دیگر مصرف روی با بعضی از داروها می‌تواند اثربخشی آن‌ها را کاهش دهد. در ادامه چند مورد از این داروها را به شما معرفی می‌کنیم، با این حال حتماً در این باره با پزشک خود مشورت کنید:
– دیورتیک‌های (ادرارآورها) تیازیدی:
می‌توانند باعث از دست دادن روی از طریق ادرار شوند. مصرف طولانی مدت این داروها می‌تواند سطح روی را در بدن شما کاهش دهد.
– آنتی‌بیوتیک‌ها:
مصرف داروهایی مانند کینولون یا تتراسایکلین همراه با مکمل روی می‌تواند اثربخشی این داروها را کاهش دهد و از جذب شدن آن در بدن شما جلوگیری کند. برای گرفتن بهترین نتیجه، بین زمان مصرف این داروها و مکمل روی ۴ تا ۶ ساعت فاصله در نظر بگیرید.
– پنی‌سیلامین:
پنی‌سیلامین نوعی داروی ضدروماتیسم است که با سرکوب سیستم ایمنی اجازه نمی‌دهد بافت‌های خودی آسیب ببینند. مصرف هم‌زمان این دارو با مکمل‌های حاوی زینک، می‌تواند اثربخشی هر دو را کاهش دهد. توصیه می‌شود آن‌ها را با فاصله‌ی ۲ ساعت از هم مصرف کنید تا از هر دو بیشترین بهره را بردارید.
فراموش نکنید که برای هر تغییر در مصرف دارو یا مکمل‌ها باید با پزشک خود مشورت کنید.
آنلاین دارو فروشگاهی است که فقط چند کلیک با شما فاصله دارد. فروش تنوع وسیعی از محصولات بهداشتی، آرایشی و مکمل‌ها، ارسال سریع و مشاوره‌ی رایگان و دلسوزانه مهم‌ترین مزیت‌های این فروشگاه است. گروه جوان آنلاین دارو تلاش می‌کند، تجربه‌ی خریدی شیرین و متمایز به شما تقدیم کند.
